‘Marktkrachten brengen de waterstoftransitie vooruit’ interview met Bert den Ouden, projectdirecteur HyXchange

De Europese regeldwang dreigt de ontwikkeling van groene waterstof te belemmeren, en zo mist Nederland straks de boot. Maar er is hoop, stelt Bert den Ouden, projectdirecteur van waterstofbeurs HyXchange. Want dit handelsplatform voor waterstof maakt de markt transparant en brengt balans in vraag en aanbod. 7 vragen aan Bert.

1. Wat drijft jou?

“Groene energie! Dat is de rode draad in mijn carrière. Voor een duurzame toekomst is de energietransitie onmisbaar. Die moet snel, efficiënt én kostenbewust. Ook al ziet men milieu en markt nogal eens als tegenstrijdig, ik ben ervan overtuigd dat marktkrachten de energietransitie juist vooruithelpen. Een mooi voorbeeld is de waterstofbeurs HyXchange.”

2. Wat is HyXchange?

“De Nederlandse industrie maakt al lang gebruik van waterstof. Maar dat is grijze waterstof. Die moet groen worden of op z’n minst blauw, klimaatneutraal. Nu is het probleem dat de meeste industriële processen continu energie nodig hebben. Maar de zon schijnt niet altijd en de wind blaast niet continu. Je kunt groene waterstof wel opslaan in zoutcavernes, maar die opslag kan in de aanvang nog beperkt zijn of nog niet vanuit alle delen van Nederland bereikbaar. Dus is er een mismatch tussen vraag en aanbod. Maar gelukkig zijn er wel andere bronnen van flexibiliteit. Met het HyXchange handelsplatform heeft iedereen daar toegang toe, zodat partijen kunnen handelen in waterstof en zichzelf kunnen balanceren.”

3. Waarom is dat platform zo belangrijk?

“In het HyXchange project maken we duidelijk welke producten en voorwaarden nodig zijn voor de handel in waterstof. Denk aan waterstofcertificering, een index die de prijzen transparant maakt, een spotmarkt en de ontwikkeling van handelsinstrumenten om het fysieke waterstofnetwerk te balanceren en waterstof op te slaan. Door meer transparantie te bieden in de markt, stimuleren we de handel in én het gebruik van waterstof.”

4. Wat vind je zo interessant aan de waterstofmarkt?

“Tijdens de liberalisering van de energiemarkt, 25 jaar geleden, zei ik ‘ja’ tegen een krankzinnig avontuur: het oprichten van een Nederlandse elektriciteitsbeurs. Het pionieren vond ik mooi. Toen ik gevraagd werd om een waterstofmarkt op te zetten zei ik dus natuurlijk ‘ja’. Je denkt eerst, een beurs is een beurs, of dat nu elektriciteit, gas of waterstof is. Maar waterstof is wel compleet anders. Het is nieuw, er is nog geen netwerk, geen transport, geen complete regelgeving. Enige bekenden zijn de betrokken partijen: de elektriciteitsbedrijven, de chemiebedrijven en duurzame ondernemers. Destijds zat het pionieren ’m in de beurs, nu meer in de groene waterstof en de ontwikkeling daarvan.”

5. Wat is er zo uitdagend aan waterstof?

“Waterstof moet aardgas vervangen, maar het gedraagt zich anders. En er is in het begin beperkt opslag. Zoutcavernes komen er zeker, maar dat kost tijd. Daarom is er aanvullende flexibiliteit nodig van waterstofproducenten. Dat kan óók gaan om geïmporteerde groene of blauwe ammonia waarmee je zonne- en windenergie per schip uit landen als Australië of Chili haalt. Of om blauwe waterstof, waarbij je de CO2 die vrijkomt bij de productie van grijze waterstof, afvangt en ondergronds opslaat. Dit zet je dan in op momenten dat er niet genoeg zonne- of windenergie is. Ik zie ondergrondse CO2-opslag – schoon fossiel – als middel om groene waterstof sneller vooruit te helpen. Milieuorganisaties vinden het soms ingewikkeld, maar ondergrondse CO2-opslag kan in de toekomst ook worden ingezet om negatieve emissies te genereren en zo extra CO2 uit de atmosfeer te halen. Dat zal nodig zijn.”

6. Hoe zit het met de regelgeving rond groene waterstof?

“Er komt een Europees systeem voor certificaten om te garanderen dat de waterstof groen is. Een goed principe: één systeem voor handel en importen in heel Europa. Dat is een mooi streven, maar het is meteen heel ingewikkeld. Zo moet de waterstof gemaakt zijn uit groene stroom precies wanneer het er is, moet het in de buurt van de stroomopwekking gemaakt zijn en mag de groene stroom niet uit een al langer bestaand

project komen. Enerzijds begrijpelijk, maar anderzijds zijn die regels voor waterstof veel strenger dan de bestaande regels voor groene stroom en biogas. Ook moet de gecertificeerde waterstof in detail fysiek te volgen zijn. Ingewikkeld juist voor waterstof, want er is nog geen infrastructuur voor waterstoftransport. Groene waterstof is nieuw en moet zich nog ontwikkelen. Dat leidt in Brussel tot controledrang, met regeltje op regeltje tot gevolg. Die administratieve rimram creëert extra risico’s voor projecten in groene waterstof en maakt het nodeloos duur. Zo missen we de boot en blijven we afhankelijk van aardgas.”

7. Hoe kan het anders?

“Het zou beter zijn om die strenge Europese regels meer fasegewijs in te voeren, zodat de prille waterstofmarkt tijd krijgt om zich beter te ontwikkelen. Verschillende partijen en ook bestuurders hebben daarom geroepen. Intussen kunnen we dan gebruik maken van wat er al is: het bestaande garantie-van-oorsprong-systeem. Het certificaat toont bijvoorbeeld een uniek identificatienummer, de vorm energie, het type overheidssteun. Hiermee kunnen energieleveranciers bewijzen dat hun energie afkomstig is van hernieuwbare energiebronnen. Er zijn in het begin wel eens fouten gemaakt met dit systeem, maar met een paar simpele regels kun je dat voorkomen. Andere landen zoals de VS en Japan pakken het simpeler aan en streven ons nu voorbij. Dat is zorgelijk. Want het doel is dat Europa in 2030 20 miljoen ton groene waterstof zelf maakt en 10 miljoen ton importeert. Juist bij zo’n jonge commodity als groene waterstof die volop in ontwikkeling is, moet de wetgeving faciliteren en niet frustreren. Om positief af te sluiten: we boeken vooruitgang in de markt. Zo hebben we al een prijsindex die we nog verder ontwikkelen. En we maken werkendeweg zinvolle handelsproducten. Over een paar jaar staat er een landelijke markt met een spot- en balanceringsmarkt. En in de verdere toekomst een prijsindicatie voor een lange termijn leveringscontract.”

Berts loopbaan in energie

• Boegbeeld energietransitie bij Berenschot en projectdirecteur HyXchange
• Directeur van energiebeurs APX-ENDEX en APX Group
• Beleidsadviseur energie bij het ministerie van Economische Zaken
• Energie- en milieuconsultant bij CE Delft
• Experimentele natuurkunde aan de Universiteit Leiden

Het HyXchange waterstofbeursproject is een initiatief van Gasunie en het Rotterdams Havenbedrijf, Port of Amsterdam, Groningen Seaports en North Sea Port. GroenvermogenNL steunt het HyXchange project met een incidentele subsidie.